ام 15

یک خوشه کروی در صورت فلکی فرس اعظم بااندازه ۱۸دقیقه قوسی وقدر۲/۶

خبری درباره این جرم در سایت آسمان پارس آبان ۱۳۸۵

اختر شناسان دانشگاه "مینسوتا"با استفاده از تلسکوپ فضایی "اسپیتزر" موفق به مشاهده  غبارهای کیهانی در مکانی شدند که تا کنون تصور آن نمی رفته است .

  تا کنون تصور می شده است غبارهای کیهانی که ذرات بنیادین ستاره ها ,سیارات, بدن ما و کلیه موجودات زنده را تشکیل می دهند ,حاصل انفجارات عظیم و ناگهانی ستاره های غول آسا ی در حال مرگ هستند. اما ظاهرا این انفجارات _ که ابرنواختر _ خوانده می شوند نمی توانند عامل بوجود آمدن تمامی غبارهای کیهانی باشند ,چرا که مشاهدات صورت گرفته بااسپیتزر گویای این احتمال است که منشا غبار های اولیه برای ایجاد ستاره های پر جرم تر مرگ ستاره های کم جرم تر است .

 اگرچه پدیده ای کم اهمیت تر از ابرنواخترها عامل تشکیل ستاره ها شناخته شده است اما نباید این نکته را ار نظر دور داشت که شناخت منشا اصلی غبار ها ما را در شناخت چگونگی شکل گیری ستا ره ها و  منظومه های  خورشیدی یاری می کند .

  کشف غبارهای کیهانی در اعماق خوشه کروی M15  موجب شگفتی بسیاری شد.این خوشه کروی حاصل تجمع صد ها هزاران ستاره است که تولدشان به 12.5 بیلیون سال  پیش و شاید هم به روزهای آغازین تولد کهکشان راه شیری ما  بر می گردد.ستاره های M15 از بسیاری جهات مشابه  خورشید ما هستند البته برخی از آنها  در حال گذراندن مراحل پایانی حیات خود هستند ,چیزی که خورشید ما نیز روزی تجربه خواهد کرد ,در این حالت ستاره ها به غول های سرخ تبدیل می شوند. با مشاهده دقیق تر M15مشخص شد که عامل ایجاد غبارها  در این خوشه کروی غولهای سرخ آن هستند که با ایجاد باد های شدید ذرات غبار را در فضا پراکنده می سازند.

   شگفت انگیز ترین نکته راجع به این کشف مقدار انبوه غبار هایی است که درM15  تشکیل شده اند.برای توضیح این  مساله باید دانست که ستاره های این خوشه کروی حاوی مقدار خیلی کمی فلز هستند (در اختر شناسی اصطلاح "فلزات"  به عناصری اطلاق می شود که سنگین تر از هیدروژن و هلیوم باشند )در حالیکه برای تشکیل  هسته ذرات بسیار کوچک در سیلیکون ها و سایر عناصری که با تجمعشان ذرات غبار راتشکیل دهند وجود فلزاتی همچون  کربن اکسیژن و نیتروژن لازم است.اما ستاره های  پیرترM15 که شاید شبیه اولین ستاره های موجود در جهان باشند عموما حاوی عناصر هیدروژن و هلیوم هستند که هنوز به  گونه ای تر کیب نشده اند که عناصر بسیار سنگین تر فلزی را تشکیل دهند.در ستاره ها با مقادیر بیشتری از عناصر سنگین ,کربن و اکسیژن در لایه سطحی ستاره با هم ترکیب می شوند تا گاز مونواکسید کربن را تشکیل دهند .اما M15 فاقد عناصر سنگین به میزان کافی است و به خاطر کمبود اکسیژن  کربن ها آزاد می مانند و ذرات غبار راتشکیل می دهند.در واقع این عامل موجب افزایش مقدار غبار ها در این خوشه کروی شده است.

در ادامه بررسی های انجام شده بر روی این خوشه کروی مشخص شد که اگرچه ستاره های کوچک و کم جرم از حیث داشتن عناصر سنگین غنی نیستند اما همین ستا ره ها ی کم جرم هنگامی به غول های سرخ تبدیل شوند ,می توانند بخوبی غبار تولید کنند. پس این احتمال وجود خواهد داشت که غبار های حاصله با گاز های بین ستاره ای ترکیب شوند تا ستا ره ها و سیارات  جدیدی را تشکیل دهند یعنی تقریبا همان چیزی که در حدود 13 میلیارد سال پیش رخ داد.

   برای دیدن عکسی بزرگ از این جرم به آدرس زیر مراجعه نمایید:

 http://www.noao.edu/image_gallery/images/d2/m15.jpg