جمشید کاشانی

جمشید بن مسعود بن محمود طبیب کاشانی ملقب به غیاث‌الدین که در غرب به الکاشی(al-kashi) مشهور است. ریاضی‌دانی برجسته و ستاره‌شناس و محاسبی ماهر و زبردست بود. آلات رصدی دقیقی اختراع کرد و از حدود ۸۰۸ (۱۴۰۶) تا پایان عمرش ۸۳۲ (۱۴۲۹) فعالیت علمی داشته است. در دوران فعالیت علمی‌اش به تالیف کتاب‌های متعددی در زمینه ریاضیات و نوجوم پرداخته است مهم‌ترین این آثار عبارت‌اند از: زیج خاقانی، مفتاح الحساب، رسالهٔ محیطیه و رسالهٔ وتر و جیب. او ضمنا وسیله‌ای برای رصد به‌نام «طبق المناطق» اختراع کرد که برای یافتن عرض ستاره‌یی است و کتاب «نزهة الحدائق» در توصیف و تشریح آن نوشت. برجسته‌ترین ابداعات او در ریاضیات کسرهای اعشاری و محاسبه‌ی π با دقتی که تقریباً تا صد و پنجاه سال بعد گسترش نیافت و محاسبهٔ سینوس زاویهٔ یک درجه با روش حل پی‌درپی نوعی معادلهٔ درجه سوم است. او در حدود ۸۲۴ (۱۴۲۱) به دعوت الغ بیک از کاشان به سمرقند رفت و مدیر رصدخانهٔ سمرقند و مورد احترام ریاضی‌دانان و ستاره‌شناسان سمرقند بود. او در ۱۹ رمضان ۸۳۲ (۱۴۲۹) هنگامی که برای رصد به حومهٔ سمرقند رفته بود درگذشت.

ابداع و ترویج کسرهای اعشاری به قیاس با کسرهای شصتگانی که در ستاره‌شناسی متداول بود. محاسبهٔ عدد پی تا شانزده رقم اعشار به نحوی که تا صد و پنجاه سال بعد کسی نتوانست آن را گسترش دهد: 2π=6.2831853071795865

محاسبه سینوس (جیب) زاویهٔ یک درجه با روش ابتکاری حل یک معادلهٔ درجه سوم: sin1=.0174524064372835103712 هفده رقم اعشاری عدد به دست آمده با مقداری که امروزه محاسبه می‌شود هم خوانی دارد. در واقع کاشانی مقدار سینوس یک درجه را تا ده رقم صحیح شصتگانی حساب کرد. از جمله مهم ترین فعالیت های او در زمینه ریاضی است .

او علاوه بر آن فعالیت های بسیار درخشانی در زمینه اخترشناسی انجام داده است. که از آن جمله می توان همکاری در طراحی و ساخت یک اسطرلاب به قطر یک زرع همچنین همکاری در ساخت رصدخانه سمرقند رانام برد. رصد خانه سمرقند با الگوبرداری از رصدخانه مراغه ساخته شده بود . و هنوز قسمتهایی از آن پابرجاست. اختراع ابزار اخترشناسی دقیق از جمله وسیله‌ای به نام «طبق المناطق» برای محاسب طول ستارگان که کتاب نزهت‌الحدائق در شرح آن است. او همچنین لوح اتصالات رانیز در کتاب نزهت الحدائق تشریح نموده است. مهمترین تالیفات جمشید کاشانی در زمینه اخترشناسی علاوه بر کتاب فوف شامل رساله در آلات رصدی ، زیج (زیگ) خاقانی که در تصحییح زیج الغ بیک نگاشته شده و زیج تسهیلات می باشد.

در جهت معرفی و تبیین جایگاه علمی این اخترشناس ایرانی از طرف رصدخانه دانشگاه کاشان اقدام به راه اندازی  مرکز بایگانی ، پژوهش و نشر میراث علمی جمشید کاشانی نموده همچنین ا.صفایی کارشناس این رصدخانه استرلاب زرقاله که در آثار جمشید کاشانی به آن اشاره شده است . را احیا نموده ، و فعالیتهای پژوهشی دیگری را نیز در دست اقدام دارد.

منبع:سایت دانشگاه کاشان