گشودگی دهانه تلسکوپ

گشودگی یا قطر دهانه تلسکوپ؛ یعنی همان قطر عدسی شیئی یا آینه اولیه تلسکوپ برحسب میلی متر  یا اینچ که نقش گردآوری نور را دارد. هر چه قطر لوله تلسکوپ شما یا «گشودگی» آن بیشتر باشد نور بیشتری گردآوری می کنید و می توانید در بزرگنمایی های بیشتر تصویر را نورانی و واضح ببینید.

 به طور مثال یک تلسکوپ 10 سانتیمتری (4 اینچی) را با تلسکوپ 20 سانتی متری (8 اینچی) مقایسه کنیم. اگر مساحت آینه های اصلی آن دو را بر هم تقسیم کنیم می بینیم که تلسکوپ 20 سانتیمتری 100 بار بیشتر از 10 سانتیمتری توان گردآوری نور را دارد. توان گردآوری نور در تلسکوپ ها و دوچشمی ها از رابطه ساده  "گشودگی تقسیم بر قطر عدسی چشم" به توان 2 به دست می آیدو حداکثر قطر عدسی چشم را می توان 7 میلیمتر در نظر گرفت. به طور مثال یک تلسکوپ 150 میلیمتری (6 اینچی) 460 برابر چشم انسان نور گردآوری می کند. این تلسکوپ یک کهکشان کم فروغ را چهاربار روشن تر از یک تلسکوپ 3 اینچی نشان می دهد.در حالیکه کم نورترین ستاره قابل رویت با چشم غیرمسلح در یک آسمان تاریک در حدود قدر ۶ است با یک تلسکوپ ۲ اینچی اجرام تا قدر ده وسه دهم نیز قابل مشاهده هستند.
علاوه بر این افزایش گشودگی تلسکوپ، توان ما در توان تفکیک را نیز بیشتر می کند. نسبت گشودگی (به میلیمتر) به عدد 125 حداکثر زاویه تفکیک پذیر را به ثانیه قوسی به دست می دهد که البته در عمل آشفتگی جوی مانع رسیدن به آن می شود. به طور مثال با یک تلسکوپ 6 اینچی می توان گودالهایی تا 1.5 کیلومتر را تفکیک کرد که اندازه آنها نصف گودالهایی است که با تلسکوپ 3 اینچی در همان بزرگنمایی و شرایط جوی تفکیک می شود.

اگر دهانه تلسکوپ را افزایش دهیم چه مقدار قدرت ما را در افزایش بزرگنمایی، تا پیش از آنکه تصویر ناواضح شود، بیشتر می کند؟ این ضریب ساده را به خاطر بسپارید: 50 برابر به ازای هر 2.5 سانتیمتر یا هر اینچ از دهانه تلسکوپ.
پس حداکثر بزرگنمایی مفید تلسکوپ 4 اینچی 200 برابر و برای تلسکوپ 8 اینچی 400 برابر است (بدون درنظرگرفتن آشفتگی های جوی که تصویر را در بزرگنمایی های زیاد ناواضح می کند). بنابراین اگر روی جعبه تلسکوپ کوچکی در بازار دیدید که با خط درشت نوشته شده «750X» یا اعدادی در این مرتبه، از خرید چنین ابزاری که کارخانه آن به فهم شما احترام نگذاشته است، پرهیز کنید! با چنین تلسکوپهای 6 یا 7 سانتیمتری کوچکی، که در ویترین فروشگاههای لوازم تحریر یا دوربین و لوازم عکاسی می یابید، بزرگنمایی مفید، اگر اپتیک تلسکوپ سالم و دقیق باشد، حداکثر 100 تا 150 برابر است.
تلسکوپهایی با عدسی کوچکتر از 6 سانتیمتر که ممکن است در بازار بیابید اغلب در سطح یک اسباب بازی ارزان قیمت ساخته شده اند و تهیه ابزار کوچکتر از 6 سانتیمتر توصیه نمی شود. گرچه زمانی یک تلسکوپ 6 سانتیمتری ابزاری مناسب برای شروع بود، امروز اپتیک متداول برای شروع رصد آسمان در ایران تلسکوپ شکستی 8 تا 10 سانتیمتری یا بازتابی 10 تا 15 سانتی متری (4 تا 6 اینچی) است.

منبع :مجله نجوم