اریس نام یک سیاره کوتوله است که در سال ۲۰۰۳به وسیلهی تلسکوپ ۴۸ اینچی «ساموئل اوشین»(Samuel Oschin) در پالومار کشف شد.جرم بیشتر این سیارهی کوتوله نسبت به پلوتو باعث شد در سال ۲۰۰۶نام پلوتو از بین سیارات حذف شود و هر دو در دستهای جدید با نام سیارات کوتوله قرار بگیرند. جرم اریس ۲۷ درصد بیشتر از جرم پلوتو است. طبق گفتههای «مایک براون»(Mike Brown) کاشف سیارهی کوتولهی اریس٬ جرم این سیارهی کوتوله به کمک اندازهگیری زمان گردش کامل قمر آن «دیسنومیا»(Dysnomia) به دست آمد.
دوره تناوب مداری این سیارهی کوتوله بدور خورشید ۵۶۰ سال و فاصلهی آن از خورشید بسیار بیشتر از پلوتودر حدود ۱۰ میلیارد کیلومتر است. این فاصلهی دور موجب شده است دمای سطحی آن بسیار کمتر از دمای سطحی پلوتو شود. علاوه بر این اریس با قطری معادل ۲۴۰۰ کیلومتر اندکی از پلوتو بزرگتر است.قمر این سیارهی کوتوله با نام دیسنومیا قطری معادل ۱۵۰ کیلومتر دارد و در فاصلهی ۳۷۰۰۰ کیلومتری به دور آن می گردد. دوره ی تناوب این قمر ۱۶ روز است.
خبری درباره این جرم در سایت آسمان شب ایران در تاریخ ۸/۹/۸۷
اریس دورترین سیاره کوتوله در آنسوی مدار نپتون قرار دارد و به عنوان بزرگترین جرم کمربند کویپر شناخته شده است. این پلوتوئید در دورترین نقطه شناخته شده از خورشید قرار دارد (جایی به فاصله 100 واحد نجومی). به دلیل فاصله زیاد پلوتوئید ها از خورشید، همواره سطح آن ها سرد و منجمد است اما دو رصد جدید از اریس حاکی از تغییرات سریع در سطح آن است.
تحلیل های داده طیف نما خبر از تجمع نیتروژن یخ زده در سطح اریس دارند. تغییری در بازه زمانی 2 سال را داشته است البته لازم به ذکر است که اریس در دورترین نقطه منظومه شمسی و در کمربند کویپر قرار دارد. فعالیت نیتروژن منجمد در این فاصله از خورشید دور از انتظار است.
در طی دو سال دانشمندان گرچه می دانستند این داده ها متفاوت و غیر معمول است اما اگر بتوانند بازتاب نور خورشید از سطح اریس مشاهده کنند می توانند پرده از راز این اتفاق بردارند، اما در واقع شاید این تغییرات باعث شگفتی نشود، بلکه ممکن است اریس در مدار خود به خورشید نزدیک شود و کاهش یا افزایش انرژی خورشید دلیل فعالیت های سطح اریس باشد. اما اگر این وضعیت بر سطح اریس حاکم شد و آب و هوای آن را تغییر داد باز هم فرصت کمی وجود دارد برای آنکه خورشید بتواند تاثیری را بر این پلوتوئید اثبات نماید(در آخر اریس هم دارای آب و هوا خواهد شد!)
اما آنچه که محققان از بررسی داده های سال 2005 تا 2007 دریافتن ظاهر شدن خطوط متان در طیف نما بود که با افزایش نیتروژن در سطح رو به رقیق شدن می رفت . بطوریکه نتایج سال 2005 حاکی بر اجتماع بالایی از نیتروژن در سطح پلوتوئید بود. اما در سال 2007 دلالت بر تجمع آن در زیر سطح اریس می کند.
دانشمندان آب و هوای دینامیکی اریس را علت این تغییر خواندند و در این باره افزودند: عکس برداری از برخی اتفاقات نظیر چنین تغییری بسیار دشوار است و ما نمی توانیم با وقتی اندک از این تغییرات عکس برداری کنیم. نظریه دیگری درباره اریس یه داشتن نوع خاصی از جنس سیارک ها یا اقماری است که حاصل انفجار در قمر های یخی و دیگر احرام کمربند کویپر سرچشمه گرفته باشد بطوریکه فوران کردن سریع صخره گداخته (ماگما,مواد مذاب) و تبخیر عناصری شبیه آمونیاک , آب و ... (در این مورد )نیتروژن و متان و در آخر مواد حاصل که کریوماگما نام دارد بقدری متراکم می شود که حالت جامد به خود می گیرد و به این صورت است که سطح یخی آن تغییر می کند.
البته لازم به ذکر است تا کنون چنین واکنش هایی بر روی اریس مشاهده نشده است. هرچند اریس گرماب لازم برای انجام چنین فعالیت هایی را دارد. اما تا زمانی که پروژه ناسا مرسوم به TNO به ثمر بنشیند مشاهدات ما تنها از طریق رصد خواهد بود و هنگامی که ماموریت افق های نو ناسا به پسر عمو ی کوچک اریس یعنی پلوتو در سال 2015 برسد. آنوقت خواهیم توانست عکس و مشاهدات خود را به طور کامل انجام دهیم.
در افسانه ها
اریس الهه جنگ در یونان و معادل ایرانی آن ایندره بود . اریس در جشن ازدواج پلئوس و تتیس بدون دعوت حاضر شد و سیبی را به میان انداخت که رویش نوشته بود «برای زیباترین زن دنیا». بر سر تصاحب این سیب بین آفرودیته، آتنه و هرا اختلاف پیش آمد که سرانجام آن آغاز جنگ تروا بود. دیسنومیا نیز نام اساطیری دختر اریس الهه جنگ یونانیان بود .
ایندره ، ایزدِ تندر هندوان و ایرانیان کهن بود که خدای جنگ نیز شمرده میشد و شکست ناپذیر بود. جنگ او با ورتره ، دیو خشکی و خشکسالی، که آبها را در آسمان نگه داشته بود، در وداها و ادبیات ودایی معروف است. ایندره در این جنگ ورتره را شکست میدهد و آبها را آزاد میکند و باران از آسمان فرو میریزد. در کناره ایندره، ایزد باد (در سنسکریت واته و وایو، در اوستائی وایو و در پروسی قدیم ویوپتیس ) قرار داشت. در ادبیات دینی ایرانیان به زبان پهلوی، «وای» خداوند زندگی و مرگ بود و حاکم بر فضا .
برگرفته از سایت www.nojum.ir
برای کسب اطلاعات بیشتر به سایت زیر مراجعه نمایید:
http://www.gps.caltech.edu/~mbrown/planetlila/