اسطرلاب یکی از مهم ترین و کامل ترین ابزارها بوده و در تاریخ نجوم اهمیت داشته است.با اسطرلاب می توان ارتفاع ستاره ها،ماه و خورشید را تعیین کرد.هم چنین اسطرلاب،نمودارها و صفحاتی دارد که تعیین مکان ستاره ها نسبت به افق،تعیین مکان خورشید و ماه و سیارات را نسبت به ستاره های ثابت و تعیین زمان را ممکن می کند.
اخترشناسان قدیم با استفاده از اسطرلاب،زمان طلوع و غروب ستاره ها،خورشید،ماه و سیارات را تعیین می کردند.از اسطرلاب در اندازه گیری های زمینی هم می توان استفادهکرد.مثلا می توان فواصل اجسام،ارتفاع کوه و عمق چاه را اندازه گرفت.اسطرلاب انواع مختلفی دارد که اسطرلاب مسطح،کروی و خطی از آن جمله اند.اما اسطرلاب مسطح رایج ترین نوع بود که طی قرنهای میانی،تا حد ممکن کامل شد.احتمالا اسطرلاب مسطح در حدود قرن دوم میلادی در یونان اختراع شد؛ولی در دوره اسلامی تکامل یافت و به یکی از مهم ترین ابزار های نجومی تبدیل شد.
قدیمی ترین نوشته های اسلامی درباره اسطرلاب از ابواسحاق فزاری (قرن دوم ه.ق) وماشاءالله علی بن عیسی،و محمد ین موسی خوارزمی (اوایل قرن سوم ه.ق) است.اروپائیان در قرون دوم و سوم هجری،بعد از اینکه مسلمانان اسپانیا را فتح کردند،با اسطرلابآشنا شدند.قدیمی ترین اسطرلاب اروپایی از حدود قرن 12 میلادی به یادگار مانده است.
طی هزار سال گذشته،کتاب های متعددی درباره اسطرلاب به زبان فارسی و عربی نوشتهشده است.کتاب های «معرفة الاسطرلاب» از محمد بن ایوب طبری(نیمه دوم قرن پنجم ه.ق)،«استیعاب» اثر ابوریحان بیرونی (قرن پنجم ه.ق) و «بیست باب» از خواجه نصیرالدین طوسی (قرن هفتم ه.ق) از آن جمله اند.طی این دوره اسطرلاب سازان مشهوری نیز دقیق ترین و زیباترین اسطرلابها را ساخته اند.محمد امین عبدالغنی در زمان شاه عباس اول،عبدالائمه (نیمه اول قرن دوازدهم ه.ق) و محمد مقیم بن عیسی (قرن یازدهم ه.ق) از جمله این اسطرلاب سازان ماهر بوده اند.اسطرلاب شاه سلطان حسین صفوی بی تردید زیباترین و دقیق ترین اسطرلابی است که می توان نام برد.این اسطرلاب هم اکنون در موزه بریتانیا نگهداری می شود.
منبع:سایت ستاره شناسی اراک
برای کسب اطلاعات بیشتر به سایتهای زیر مراجعه نمایید:
http://www.jamejamshid.com/
http://www.uko.ir/uko_website/fa/content-7.html