رده بندی طیفی

·     سیستمی از تقسیم بندی ستاره ها بر اساس طیف .ستاره شناسان در اواسط قرن 19 با تهیه فهرستی از ستارگان پرنور  به گونه های مختلفی از طیف برخوردند.در رده بندیهای اولیه ستاره ها به  ۵رده تقسیم می شدند دسته اول ستارگان نوع یک بودند که شامل ستارگان آبی - سفید با خطوط جذبی قوی هیدروژن می شد.نوع دوم شامل ستارگان زرد نارنجی بودند که خطوط فراوان فلزی در آنها وجود داشت مانند خورشید.نوع سوم ستارگان قرمز نارنجی بودند که دارای خطوط وباندهای جذبی بودند که اکنون میدانیم که این باندها ناشی از وجود اکسید تیتانیوم است.نوع چهارم ستارگان قرمز رنگی بودند که دارای باندهای جذبی قوی ناشی از کربن بودند وستارگان نوع ۵نیز ستارگان با خطوط نشری قوی بودند.

·     با کامل تر شدن دستگاههای طیف سنجی روش بهتری در رده بندی ستاره ها توسط Pickering وهمدستانش williamina fleming و Antonia Maury  وAnnie J.Cannon از هاروارد بین سالهای 1890 تا 1901 مورد استفاده قرار گرفت.دراین روش که با نام دسته بندی هاروارد نیز شناخته می شود ,تقسیم بندی بر اساس شدت خطوط هیدروژن انجام می شد.با تکمیل این روش وبا تلاشهای  maury و cannon  رشته تقسیم بندی معروف OBAFGKM  بدست آمد وبه هر کدام از حروف عددی از 0 تا 9 اختصاص داده می شد برای مثال A0 تا A9 .رده بندی جدید در یک فهرست برای 225000 ستاره با نام فهرست هنری دراپر چاپ شد که بین سالهای 1918 تا 1924 این کار انجام گردید.(بعدا" فهرست گسترش داده شد وتعداد ستاره های آن به 359082 ستاره رسید.)ستاره های رده R که ستاره های داغتر و ستارگان کربنی  از رده N بودند در سال 1908 اضافه شد وستارگان رده S  که در میان مجموعه ستارگان کربنی با خطوط  باندی اکسید زیرکونیوم  قرار دارند نیز در سال 1924 اضافه گردید. بعداز مدتی ارتباطهایی بین این رده بندی ورنگ ستاره ها از آبی به قرمز وهمچنین دمای از 50000 تا 2000 درجه کلوین آشکار گردید.

مطالعات بیشتر نشان دادند که این روش دسته بندی نه ناشی ازتفاوت ترکیب شیمیایی بلکه تابعی از درجه یونیزاسیون مواد تشکیل دهنده  ستاره ها می باشد.البته ستاره های رده R, NوS براساس مقدار کربنشان رده بندی شده اند. گرچه بعضی از ستاره های کربنی کوتوله هستند تمام ستارگان رده های Rو NوS ستاره غول هستند.توسعه روشهای مطالعه در امواج مادون قرمز نشان داد که بعضی ستارگان در رده بندی معمولی جای نمی گیرند ودر سال1999 رده جدید L اضافه شد.این ستارگان قرمز تیره  از رده Mبوده که جای  باندهای قوی اکسید تیتانیوم آنها, خطوط قوی جذبی  بعضی ازهیبریدها وفلزات الکالی قرار گرفته اند ودما نیز به 1500 درجه کلوین رسیده است.ستارگان رده T با باندهای جذبی متان در انتهای رشته قرار گرفته ودمای آنها نیز 1000 درجه است.ستاره های رده L ترکیبی از کوتوله های قرمز و قهوه ای هستند, درحالیکه ستاره های رده T  کوتوله های قهوه ای  کم جرم هستند.

·     با تکمیل شدن اطلاعات ؛اضافات جدیدی ابداع شدند که به عنوان نشانه در کنار  حروف OBAFGKM  قرار می گرفتند مانند حروف d و g  برای مثال خورشید ستاره ای از رده dG2ذکر می شود .توسط maury  نشانه های a b وc معرفی شد که بیانگر عرض خطوط طیف بودند.ستارگان  با نشانه c  دارای خطوط تیز بودند که بعد ها مشخص شد این ستاره ها از نوع ابرغول هستند.این نشانه ها هنوز هم استفاده می شوند.برای مثال ستارگان رده Lc  ستاره های متغییرنامنظم  ابرغول هستند.در حال حاضر از نشانه های e  که اول کلمه emission  به معنای نشری است نشانه  m  که اول کلمه metallic  به معنای فلزی است ونشانه p  که اول کلمه   peculiar  به معنای ویژه است ونشانه wk که اول کلمه weak-line  به معنای خط ضعیف است استفاده می شوند.تاکنون دسته بندی هاروارد هیچ اشاره ای به کوتوله یا غول یا ابرغول بودن ستاره ها یعنی ستارگان با درخشندگیهای متفاوت در یک دمای خاص نکرده است.در سال 1943 ویلیام مورگان وفیلیپ چایلدز کینان به تعریف جدیدی از رده بندی دوبعدی پرداختند.در این روش که با نام رده بندی مورگان کینان (MK یا MKK) شناخته می شود یکی از اعداد یونانی I تا V  به رشته حروف OBAFGKM اضافه می شود.بطوریکه I نشانه غولها وV نشانه کوتوله ها است برای مثال خورشید که ستاره ای کوتوله است از رده G2 V ذکر می شود.بعد از مدتی  نشانه 0 برای علامت گذاری ستاره های ابرابرغول یا هایپر غول معرفی شده است.

رده بندی MK نشانه های دقیقتری از ستاره ها رابه نمایش می گذارد والبته برای ستاره هایی که مانند خورشید ترکیب های عادی داشته باشند کاربرد دارد.

·     برای نمایشهای دقیقتر از نشانه های Ia و Ibو Iab  وIIaوIIbنیز استفاده می شود که در آن Iab نشانگر ستاره های بینابین Ia وIb است وIIa سمت روشن رده وIIb سمت تیره تر رده II میباشد. از طرف دیگر می توان از تقسیم بندیهای اعشاری اعداد 0تا9 که درسمت راست رشته OBAFGKMنوشته می شود نیز استفاده کرد برای مثال B0.5 رده ای بین B1 تا B2 می باشد.

·     روش دیگری در بیان رده ستاره ها وجود دارد که مکمل این رده بندی است که در آن از نشانه هایی که بیانگر وجود موادی خاص در طیف است استفاده می شود برای مثال K0III-CN3 که نشان می دهد ستاره دارای باندهای جذبی قوی CN است یا ستاره ای از رده K2II-Ba5 که غولی است از رده K2 با محتوای باریومی .گاهی محتوای کربنی ستاره نیز به صورت نشانه C بهمراه عددی که نشانگر شدت خطوط باندی است آورده می شود.

·     برای تعیین رده طیفی  ستاره ها در روشMK باید ازدستگاههای  طیف سنجی ویژه در طول موج آبی بنفش استفاده نمود.برای تعیین رده, استانداردهای مشخصی نیز در دو سمت قرمز وبنفش طیف وجود دارد که باید طیف سنجها در آن قسمت کالیبره شوند.در حال حاضر از CCD نیز جهت تعیین طیف استفاده می شود که آنها نیز باید با استانداردهای MK تنظیم شوند.

·          

·          

·          

·          

 واژه های مرتبط:

تحول ستارگان

رشته اصلی

نمودار هرتسپرونگ راسل