هلال در روز به رصدی اطلاق می شود که در طول روز انجام گیرد.به عبارت دیگر رصد هلال زمانی باشد که نور خورشید آسمان را تحت تاثیر خود قرار داده باشد.زمان شروع رصدهای هلال روزگاهی، بلافاصله بعد از زمان پایان هلال صبحگاهی و زمان پایان رصدهای هلال روزگاهی، لحظه ای قبل از زمان شروع هلال شامگاهی می باشد.
گاهی اوقات پیش می آید که در شب یا شبهای مقارنه(اول ماه قمری) به علت زاویه ی کم دایرة البروج با افق، احتمال رویت هلال ماه نو در زمان طلوع یا غروب خورشید،بسیار کم است در این حالت به علت مدت مکث و ارتفاع کم،هلال بلافاصله پس از غروب خورشید درغبار افق ناپدید شده وغروب می کند.این در حالی است که اگر چنین هلالی در ارتفاع بالاتری قرار می گرفت به علت جدایی زاویه ای نسبتا" زیاد احتمالا" با ابزار رویت می شد. اگر بخواهیم هلال را در زمانی که ارتفاع آن بیشتر است رصد کنیم آن موقع باید رصد را زودتر شروع نماییم که به مشکل دیگری بر می خوریم و آن حضور خورشید و روشنایی روز است.در این حالت هرچند که آسمان روشن است اما رصد گر نگران مدت مکث کم، غبار یا مانع در افق و محدودیت های دیگر نیست.
اما نکته ای که راصد را امیدوار به رویت هلال ماه در روز می کند،جدایی زاویه ای نسبتا" زیاد وهمچنین فاز بالای چنین هلال هایی است.( حداقل مقدار جدایی زاویه ای برای رؤیت با تلسکوپ 10 اینچ، 10 درجه بوده و زمانیکه این پارامتر به 30 می رسد، رؤیت با چشم غیر مسلح امکان پذیر است).
زیاد بودن این دو عامل سبب می شود که بتوان چنین هلال هایی را با ابزار های رصدی ودر طول روز نیز رویت نمود.در صورت رویت هلال در روز می توان آن را تا جاییکه امکان دارد تعقیب نمود.
رویت هلال در روز را می توان به دو شکل هلال در روز صبحگاهی وشامگاهی تقسیم نمود.رصد هلال در روز صبحگاهی قبل از مقارنه ماه وخورشید انجام می شود.در این حالت ماه زود تر از خورشید طلوع کرده است ودر غرب آن قرار دارد ولی در رصد هلال در روز شامگاهی از مقارنه ماه وخورشید گذشته است وماه در شرق خورشید قرار دارد.در این استهلالها بازه زمانی رصد نسبت به دو نوع دیگر هلال طولانیتر است.
در رویت پس از غروب خورشید، نقش ارتفاع هلال ،افزایش مدت مکث است اما در رویت در روز ،نقش ارتفاع،کم شدن شکست نور در جو و عبور نور هلال از لایه ی نازک تری از جو زمین است .بنابراین هرچه جدایی زاویه ای و ارتفاع ماه از افق بیشتر باشد ،شانس رویت هلال در روز هم بیشتر خواهد شد . گروهی از کارشناسان رویت هلال ، ارتفاع خورشید را نیز در رویت در روز موثر می دانند و معتقدند چنانچه ارتفاع خورشید از افق مساوی و یا کمتر از ارتفاع ماه باشد، شرایط برای رویت در روز مناسب تر خواهد شد.
این روش در سالهای اخیر کاربرد شرعی در اثبات اول ماه یافته و رواج پیدا کرده است. برخی از علما مانند آیت الله خویی وآیت الله تبریزی بر اساس رویت هلال با چشم غیر مسلح در روز به خصوص قبل از ظهر برای رویت شب قبل فتوا می داده اند و هم اکنون نیزاین عمل کاربرد دارد(البته این موضوع بیشتر در کشورهای نزدیک به قطب شمال، مثل کشورهای اسکاندیناوی اتفاق می‌افتد)، ضمن اینکه دانشمندان بزرگ اسلامی نیز به آن توجه ویژه ای داشته اند و تعدادی از این افراد در زیج های خود به رصد در روز اشاره کرده اند ، روایت شده که استاد محترم جناب آقای حسن زاده عاملی از علمای عصر حاضر حد رویت در روز با چشم غیر مسلح را با جدایی زاویه ای 25 درجه قابل قبول می دانند .تعدادی از کارشناسان زاویه ۲۱ درجه برای جدایی زاویه ای بین خورشید وماه برای رویت با چشم غیر مسلح را ملاک می دانند.
توجه:
یکی از خطرات رصد هلال روزگاهی با تلسکوپ، دیدن زمینه بسیار روشن آسمان با بزرگنمایی های زیاد می باشد. اگر چه رصدگران محترم هیچگاه با تلسکوپ بدون فیلتر به سوی خورشید نشانه روی نمی کنند اما دیدن زمینه آسمان در فاصله 8 درجه از خورشید نیز بسیار برای چشم آزار دهنده است. برای رفع این مشکل علاوه بر استفاده از فیلتر، عینک دودی توصیه می شود. ضمناً باید یک روش مناسب برای جلوگیری از ورود نور خورشید به لوله تلسکوپ نیز انتخاب نمایید. دو روش که توسط بهترین رصدگران هلال های روزگاهی با CCD درآلمان و فرانسه استفاده شده است در شکل زیر نشان داده شده اند.
از نظر مکانی برای دستیابی به شفاف ترین آسمان وبیشترین احتمال رویت، ارتفاع و قلل قابل دسترس و ایمن که بیشتر از 3000 متر هستند را انتخاب نمایید. مکان های نزدیک به دریا، دریاچه و رودخانه به علت رطوبت بالا و مکان های قرار گرفته در مسیر ریزگرد ها به علت غبار زیاد، برای این رصد توصیه نمی شوند.
استفاده از تلسکوپ های بزرگتر از 10 اینچ و همچنین چشمی مناسب با میدان دید باز می تواند موفقیت این رصد را بیشتر کند.
روشهای عملی استهلال در روز
یکی از راههای بیان مختصات اجرام سماوی از جمله ماه ٬استفاده از مولفه های سمت و ارتفاع می باشد.بنابراین با داشتن سمت وارتفاع دقیق هر جرم می توان آنراموقعیت یابی و مشاهده نمود.نکته مهمی که در این زمینه وجود دارد دانستن مکان مبدا ودر واقع شروع سمت وارتفاع می باشد به بیان دیگرباید نقطه صفر مختصات سمت وارتفاع مشخص باشد.با داشتن یک افق مناسب وداشتن یک تراز وضعیت نقطه شروع مختصات ارتفاع روشن است ٬همان طور که می دانید ارتفاع نقطه ای در افق ٬صفر وارتفاع بالاترین نقطه بالای سر برابر با 90 درجه است.
مطلب مهمی که وجود دارد نقطه شروع اندازه گیری سمت می باشد در صورتی که شب باشد بکمک ستارگان آسمان ودر صورتیکه روز باشدبکمک خورشید ویا احیانا" سیاراتی که در روز نیز قابل مشاهده هستند می توان با مراجعه به نقشه آسمان یا نرم افزارهای مناسب سمت اجرام ودر نتیجه مبدا شروع سمت را پیدا کرد.بکمک قطب نما نیز با داشتن مقدار انحراف مغناطیسی اینکار شدنی است. علاوه بر ۴ روشی که در زیر به آنها اشاره شده ،می توان به کمک تلسکوپهایی که مجهز به سیستمهای GO TO هستند به استهلال پرداخت.
۱- روش هم سمتی
در این روش تنها با توجه به ارتفاع ماه وخورشید می توان به شکار ماه نو پرداخت وبجز برای محاسبه در نرم افزار دیگر احتیاجی به دانستن سمت نیست.
وسایل لازم:
1- تلسکوپ یا دوربین دوچشمی که مجهز به فیلتر مشاهده خورشید است (تنها هدف این است که بتوانید با روشی ایمن خورشید را در وسط میدان دید قرار داد) سه پایه آن باید بگونه ای باشد که بتواند اندازه ارتفاع را نشان دهد وبتوان آنرا بگونه ای قفل کرد که مختصات سمت آن تغییر نکند یعنی در جهت چپ وراست سوی آن تغییر نکند فقط بتواند بالا وپایین رود.پایه باید قبل از استفاده بطور کامل تراز شود.
2- نرم افزاری برای محاسبه ارتفاع وسمت ماه وخورشید مانند نرم افزار MOON CALC یا استاری نایت.
3- کلاه مناسب .بیاد داشته باشید که رصد را هنگام روز ودر آفتاب انجام می دهید.
برای شروع کار یک زمان برای مثال ساعت یک بعد از ظهر (ساعت ۱۳)انتخاب می شود .در همین زمان تلسکوپ یا دوربین خود را به سوی خورشید نشانه روی کنید به شکلی که در وسط میدان دید قرار بگیرد ٬فیلتر یادتان نرود. حال ارتفاعی که سه پایه نشان می دهد را یاداشت کنید.اینک با احتیاط سه پایه رابگونه ای قفل کنید که سمت آن تغییر نکند.
مختصات مکان و تاریخ رصد را به نرم افزار بدهید .با دادن ساعت 13 به نرم افزار سمت وارتفاع خورشید را یادداشت کنید. بکمک نرم افزاربا جلو بردن زمان٬ زمانی را پیدا کنید که سمت ماه با همان سمت خورشید برابر می شود.(با توجه به اینکه ماه سمت چپ خورشید است همواره آنرا تعقیب می کند وبعد از چند دقیقه سمت آن با سمت خورشید برابر می شود.)در این زمان ارتفاع ماه را یاداشت کنید.بنابراین اگر در این زمان به اندازه اختلاف ارتفاع خورشید (ارتفاعی که سه پایه نشان میدهد) وارتفاع ماه که نرم افزار نشان میدهد سر تلسکوپ یا دوربین را پایین بیاورید (بدون آن که سمت تلسکوپ تغییر کند)می توان انتظارداشت که ماه خود از سمت چپ به میدان دید وارد شده ومی توان آنرا شکار کرد٬ اگر تمام اعداد محاسبه شده درست باشندواشتباهی درکار نباشد ماه در این زمان در وسط میدان دید خواهد بود.می توان جستجوی ماه را 2تا 3 دقیقه قبل از زمان مورد نظر شروع وبه همین میزان بعد از زمان مورد نظر ادامه داد.واضح است که هرچه میدان دید وسیله مورد استفاده بیشتر باشد این بازه زمانی بیشتر است.اگر نتوانستید ماه را ببینید ناامید نشوید.
بعد از چند دقیقه استراحت با نشانه روی مجدد به سوی خورشید مراحل بالا را تکرار کنید مثلا" ساعت 14 را انتخاب کرده تلسکوپ را به سوی خورشید هدایت کنید بکمک نرم افزار با جلو بردن زمان٬ زمانی را پیدا کنید که سمت ماه با سمت خورشید برابر شود سر تلسکوپ را به اندازه اختلاف ارتفاع ماه وخورشید پایین آورده وبه جستجوی ماه در میدان دید بپردازید.شما تازمان غروب احتمالا" تا سه مرتبه دیگر می توانیدعملیات جستجو را تکرار کنید.
پیشنهاد می کنیم برای حداکثر استفاده از زمان٬ ارتفاع وسمت ماه وخورشید را از قبل در زمان های مناسب رصد(بهتر است انتخاب زمان به گونه ای باشد که بعد از اتمام رصد اول چند دقیقه استراحت کنید) یاداشت نمایید. شاید متوجه شده باشید که رصد به این روش را تا زمانی می توانید ادامه دهید که شرایط آن مهیا باشد بنابراین بعد از مدتی نمی توانید این روش را انجام دهید.
۲- روش هم ارتفاعی
زمان هم ارتفاعی ماه و خورشید در نیمروز اتفاق می افتد و در این لحظه بهترین زمان برای رؤیت هلال روزگاهی می باشد. زیرا در این لحظه ماه و خورشید در حداکثر اختلاف سمت قرار دارند. اختلاف مهم بین دو رصد هلال روزگاهی (قبل از مقارنه و بعد از مقارنه) این است که در حالت قبل از مقارنه، هر چه از زمان هم ارتفاعی می گذرد، جدایی زاویه ای ماه از خورشید کم می شود و رؤیت پذیری سخت تر می شود. اما بر عکس بعد از مقارنه هر چه از زمان هم ارتفاعی می گذرد، جدایی زاویه ای ماه از خورشید بیشتر شده و رؤیت راحت تر میشود.
در روش هم ارتفاعی ابتدا بکمک نرم افزار زمانی را پیدا کنید که ارتفاع خورشید وماه به یک اندازه باشد.سمت ماه و خورشید در این لحظه را نیز یادداشت نموده واختلاف آن را پیداکنید.توجه داشته باشید در روش هم سمتی می توان چندین زمان را یافت که سمت ماه وخورشید یکسان می شود ولی در روش هم ارتفاعی تنها یک زمان وجود دارد.
در حالیکه در روش قبلی به دوربین یا تلسکوپی احتیاج داشتید که پایه آن توانایی نمایش ارتفاع را داشت در این روش به پایه ای احتیاج دارید که توانایی نمایش سمت را داشته باشد(پایه باید دارای قابلیت قفل نمودن داشته باشد بگونه ای که ارتفاع میدان دید آن تغییر نکند).بعد از اطمینان از تراز بودن سه پایه ،فیلتر خورشیدی را روی لنز دوربین دوچشمی یا تلسکوپ قرار داده و در زمان هم ارتفاعی ،قرص خورشید را نشانه روید سپس جهت دوربین دوچشمی یا تلسکوپ را به اندازه اختلاف سمت ماه به سمت چپ(در صورتیکه استهلال در آخرین روزهای ماه قمری انجام می شود به سمت راست خورشید)جابجا کنید .بعد از برداشتن فیلتر در صورتیکه اندازه گیری ها دقیق باشند باید بتوانید هلال ماه را شکار نمایید.اگر تمام اعداد محاسبه شده درست باشندواشتباهی درکار نباشد ماه در این زمان در وسط میدان دید خواهد بود.
۳- روش جاروبی
روش جاروب افقی : این روش ساده ترین روش جستجوی هلال است که معمولاً اکثر رصدگران از این روش استفاده می کنند. در این روش سیستم پایه از نوع سمتی – ارتفاعی است. ابتدا به کمک نرم افزار (ارتفاع و سمت ماه) مکان تقریبی ماه را پیدا می کنیم. سپس ابزار را به آن سمت نشانه می رویم. پس از آن از درون چشمی نگاه می کنیم و در همین حال محور ارتفاع را ثابت و محور سمت را آزاد می کنیم.در این حالت ابزار در یک ارتفاع ثابت تنها می تواند در سمت جابجا شود. ابزار را به آرامی به صورت افقی جابجا می کنیم. باید توجه داشت که تمام نقاط را باید به دقت جستجو کرد و پس از اطمینان از رؤیت نشدن هلال در نقطه ای به نقطه بعدی توجه کنیم. پس از بررسی حدود ۵ درجه از مکان احتمالی ماه ( از هر طرف ) ضامن ارتفاع را آزاد می کنیم و ارتفاع را کمی کاهش یا افزایش می دهیم. آن قدر این کار را انجام می دهیم تا تمام مناطق احتمالی رؤیت شدن هلال را پوشش داده شود. حال باید منتظر رؤیت هلال باشیم.
این روش یکی از ابتدایی ترین روشها در رصد هلال با ابزار است که البته به علت دقت کم برای رصد هلال های بحرانی کارا نیست.
۴- روشی ابتکاری
یکی از دشواریهای زمان شکار ماه نو ،نشانه روی در جهت سمت وارتفاع مناسب برای مشاهده می باشد.البته در صورتیکه مجهز به دوربینهای مدرج شده سمت وارتفاعی ویا دوربینهای تئودولیتی باشید مشکل شما کمتر خواهد بود.در این روش پیشنهادی ابتدا سمت وارتفاع ماه در زمانیکه بیشترین احتمال رویت وجود دارد بکمک نرم افزار محاسبه شده وسپس بکمک جهت گیری در سمت وارتفاع خورشید ،ابزار در جهت مناسب قرار می گیرد.از این روش نه تنها در زمان غروب بلکه در سایر زمانها نیز می توان استفاده نمود.
ابزار مورد نیاز:
تلسکوپ یا دوربینی که مجهز به سه پایه سمتی ارتفاعی بوده و قابلیت سفت نمودن دو محور سمتی وارتفاعی آنها هم وجود داشته باشد.کامپیوتر مجهز به نرم افزارهای محاسبه سمت وارتفاع خورشید در هر زمان دلخواه مانند "مون کالک "یا "استاری نایت"
توصیه می شود با توجه به اینکه در زمان بیشترین احتمال رویت ماه ،در حدود نصف زمان قابل رویت را از دست داده اید و شاید هنوز تجربه کافی را در انجام این روش نداشته باشید در صورتی آنرا انجام دهید که دارای حداقل یک تلسکوپ یا دوربین دیگر باشید.در حالیکه با یک ابزار این روش پیشنهادی را پیگیری می کنید با ابزار دیگر به روشهای دیگری که مدنظر داشته اید به شکار هلال بپردازید.
علاوه بر این از آنجاییکه امکان دارد زمان هم سمتی خورشید وماه در زمان بهترین زمان رویت (زمان یک)در حدود دو ساعت قبل از غروب خورشید باشد در صورتی این روش را انتخاب نمایید که امکان حضور دو سه ساعت قبل از غروب در محل رصد برای شما امکانپذیر باشد.
شروع کار:
ابتدا فاصله زمانی بین لحظه غروب خورشید و غروب ماه(مدت مکث) را بکمک نرم افزار پیدا کنید.طبق تجربیات موجود بعد از گذشت چهار نهم از این مدت زمان ، بیشترین احتمال رویت بوجود می آید(طبیعی است نباید انتظار داشت که با غروب خورشید به یکباره احتمال رویت بالا برود)برای نمونه در آغاز ماه مبارک رمضان امسال مدت مکث هلال در حدود 36 دقیقه است بنابراین بعد از گذشت چهار نهم از این مدت زمان یعنی بعد از گذشت برای نمونه حدود 16 دقیقه از غروب خورشید شرایط برای رویت هلال مناسب می شود.
در ادامه، این مدت زمان را (16 دقیقه) به لحظه غروب خورشید اضافه نموده و سمت وارتفاع ماه را در همین زمان بکمک نرم افزار پیدا کنید.اینک با عقب کشیدن زمان در نرم افزار ، زمانی را پیدا کنید که سمت خورشید با سمت محاسبه شده ماه برابر می شود.این را زمان یک می نامیم.دوباره زمان را آنقدر جلو ببرید که ارتفاع خورشید با ارتفاع محاسبه شده ماه برابر شود این را زمان دو می نامیم.
اینک محاسبات را کنار گذاشته ودر زمان یک ابزار رصدی خود را به سوی خورشید هدف گیری نموده وسپس پیچ حرکت سمتی ابزار خود را محکم نمایید تا دیگر تغییر نکند.با اینکار، سمت ابزار در زمان بیشترین احنمال رویت در جهت مناسب قرار گرفته است.
نکته ایمنی : اگر دارای فیلتر مناسب خورشید هستید از آن کمک بگیرید در غیر اینصورت بکمک سایه بدنه ابزار اینکار را انجام دهید.اگر ابزار شما به سمت خورشید باشد دارای کمترین مساحت سایه در انتهای بدنه خواهد بود. حتی برای یک لحظه از درون ابزار بطور مستقیم خورشید را نگاه نکنید.
در ادامه، دو حالت پیش می آید.
الف :در حالت اول اگر نتوانستید در افق نشانه ای را به عنوان سمت مرجع انتخاب و به ذهن بسپارید(برای نمونه شما در یک بلندی مستقر شده اید وافق غربی شما یک دشت صاف یا دریاست) بدون اینکه سمت ابزار را نغییر دهید تا زمان بیشترین احتمال رویت منتظر مانده وسپس با پایین آوردن سر ابزار ورسیدن به ارتفاع تقریبی مناسب به شکار هلال بپردازید.
ب: در حالت دوم می توانید در افق نشانه ای را انتخاب نموده وبه ذهن بسپارید.بعد از تنظیم سمت ابزار در زمان یک و نشانه گذاری افق، پیچ تغییر سمت ابزار را باز نمایید و با فرا رسیدن زمان دوم با رعایت نکات ایمنی ذکر شده دوباره آنرا به سوی خورشید هدف گیری نمایید.با این کار ارتفاع مناسب در زمان شکار هلال بدست می آید.بعد از این کار پیچ تنظیم ارتفاع راسفت نمایید تا امکان تغییر ارتفاع ابزار وجود نداشته باشد.
در این مرحله با بدست آمدن ارتفاع مناسب ، سوی تلسکوپ را به سمت نشانه ای که از قبل در افق در نظر گرفته بودید هدف گیری نمایید.
حالا آماده هستید تا در زمان بیشترین احتمال رویت و با تنظیم سمت وارتفاع ابزار به شکار هلال زیبای ماه بپردازید.در صورتیکه زمانهای هم سمتی ماه وخورشید به طور درست محاسبه شده باشند (و نسبت چهار نهم مدت مکث هم درست باشد)به احتمال بسیار زیاد در شکار هلال موفق خواهید شد. طبیعی است هرچه میدان دید ابزار مورد استفاده بیشتر باشد احتمال مشاهده هم بیشتر خواهد بود.به عنوان آخرین نکته باید اشاره شود که همانطور که تصویر زیر نشان می دهد اگر نتوانستید هلال ماه را ببینید اندکی سمت وارتفاع ابزار را تغییر داده وبه شکار هلال بپردازید.مطمئن باشید که هلال در همین نزدیکی هاست.
1- اگر در افق دور دست نشانه ای وجود داشت می توانید از آن استفاده نمایید در غیر این صورت سنگی را در فاصله زیاد برای نمونه فاصله سی متری از خود قرار دهید واز آن به عنوان مرجع استفاده نمایید.
مطالبی درباره رویت هلال در روز به قلم استاد سید محسن قاضی میر سعید
اینجانب پیشنهاد دادم که رویت هلال زمانی هلال در روز شناخته شود که حد اقل ارتفاع خورشید از افق 20 درجه باشد ، آنهم دلایلی دارد اولا در ارتفاع 20 درجه شدت نور خورشید تقریبا به اندازه ای رسیده که نور را پراکنده کرده و رصدگر نتواند به راحتی هلال را رویت کند تا معنای هلال در روز را داشته باشد ، دوما هر چه ارتفاع ماه از افق بیشتر باشد اختلاف منظر و شکست نور کمتر میشود به طوری که از حدود 40 درجه به بعد وبا توجه به نوع فصل کاملا" این تفاوت محسوس است و در سمت الراس می توان گفت تفاوت محسوسی بین محاسبه زمین مرکزی و مکان مرکزی برای رویت اجرام سماوی و بخصوص هلال ماه که مورد بحث ما می باشد نیست و کلیه پارامترها شبیه هم هستند وهر چه به افق نزدیک تر شویم پارامترها به جز سن و فاز ماه که اصولا" زمین مرکزی محاسبه می شوند تغییر می کنند، در اینجا لازم است نکته ای را یادآور شوم رصدگران دقت کافی را داشته باشند ممکن است ضخامت میانی یک هلال با توجه به اینکه در سمت الراس ویا نزدیکی آن قرار گرفته به اندازه ای باشد که تصور شود هلال را می توان دید ولی عملا هلال دیده نمی شود دلیل آن نیز مشخص است سن و فاز ماه تابع محاسبات زمین مرکزی است و در سمت الراس تقریبا" ضخامت میانی در هر دو مختصات با هم برابرند که البته در اکثر مواقع ضخامت میانی در مختصات مکان مرکزی بیشتر است اما فاز ماه در هر دو مختصات با هم برابرند لذا یک رصدگر بیشتر از اینکه به ضخامت هلال فکر کند باید به بخش درخشان آن فکر کند ، لذا ممکن است یک رصد گر به تصور اینکه ضخامت میانی در حد قابل قبولی است به دنبال هلال ماه باشد و چه بسا هلال ماه گرفتار دوربین ویا تلسکوپ شده اما دیده نمی شود در اینجاست که باید به بخش روشن یا همان فاز ماه توجه داشت ، درست است که جدایی زاویه ای و ضخامت ماه نوید یک رویت خوب را می دهد اما کمی فاز ماه یا همان بخش درخشان ماه رصدگر را از دیدن هلال در روز محروم می سازد.
منطقی است بگوییم رصد هلال در روز بعد از مقارنه بهترو رصد آن آسان تر از قبل از مقارنه باشد به خاطر اینکه پارامترهای ماه به تدریج بهتر می شوند ، اما میتوان همین استدلال را به نوعی دیگر برای هلال قبل از مقارنه داشت بدین صورت که بگوییم ما می توانیم هلال ماه را قبل از طلوع خورشید به سهولت رویت کرده و به تدریج این رصد را ادامه دهیم تا زمانی که دیگر نتوانیم آنرا رصد کنیم ، موضوع همینجاست وضعیت هلال در روز قبل از مقارنه به تدریج برای رصدگر سختر شده و تمامی پارامترهای آن کم می شود ، لذا به همین دلیل است که می گوییم برای رسیدن به معیاری برای رویت هلال در روز لازمه آن داشتن رصدهای متعدد و در زمانهای مختلف است ، اما به نظر می رسد که بهترین زمان رویت در هم ارتفاعی یا نزدیک به هم ارتفاعی این دو جرم آسمانی یعنی ماه و خورشید باشد ، به چند دلیل .
الف – در هم ارتفاعی که معمولا در سمت الراس این اتفاق می افتد ، اختلاف سمت ماه و خورشید به حد اکثر می رسد که کمک بسیار ارزشمندی برای رصدگر است تا بهتر وراحت تر هلال ماه را در روز رویت کند.
ب – زاویه تابش نور خورشید به ماه طوری است که طول کمان بیشتری از ماه قابل رویت است.
پ – در سمت الراس آسمان شفاف تر و اختلاف منظر و شکست نور یا وجود ندارد یا بسیار اندک است .
ت- چشمان رصدگر خسته نمی شود ، نور خورشید به خاطر هم ارتفاع بودن مانع از رویت نیست ، در رصد در روز کمترین غفلت صدمات جبران ناپذیری را به همراه خواهد داشت لذا در این زمان کمتر به چشم و ابزار اسیب می رسدو البته دلایل دیگری نیز وجود دارد.
مقایسه بین آنها
به طور خلاصه عرض کنم گاهی اتفاق می افتد که هلالی را درروز نمی توان دید اما در شامگاهان همان هلال با مشخصات و پارامتری که در روز داشته و نتوانسته ایم آن را رویت کنیم آنرا رویت کرد، به عنوان مثال هلالی با 12 ساعت سن و ارتفاعی 6.30 درجه با جدایی 7.30 و فاز 55 با یک دوربین دوچشمی 150*40 در شرایط مناسب رصدی قابل رویت است اما بعید است بتوانیم با ابزار بسیار قوی تر این هلال را در روز رویت کنیم ، یا هلالی با جدایی زاویه ای 12 و فاز یک درجه را نمی توان با ابزار قوی به هنگام غروب خورشید زمانی که ماه فقط 2 درجه ارتفاع دارد رویت کرد ، اما همین هلال را رصدگری با تجربه وبا یک ابزار مناسب می تواند در روز رویت کند ، لذا به نظر می رسد ، هر هلالی برای خودش قواعد رویتی خاص خودش را داشته باشد و بدیهی است رویت هلال در روزنیز از این قاعده مستثنی نمی باشد، و منطقی است بپذیریم این شش نوع رصد با دلایلی که گفته شد از هم جدا هستند و نمی توان آنها را در یک پارامتر ویا حتی چند پارامتر مقایسه کرد ، و اصولا مقایسه آنها با هم به هیچ وجهی همخوانی ندارد.
منبع:کتاب ماه نو مبانی علمی رویت هلال نوشته امیر حسن زاده،محمد احمدی ویوسف شعبانی
مقالاتی از آقایان بوژمهرانی وسید قاسم رستمی
سلسله مقالاتی در سایت پارس اسکای