ستاره های دوتایی وچند تایی
در سال 1802 ویلیام هرشل ستاره دوتایی را بعنوان دو ستاره که با هم شکل گرفته وتحت گرانش همدیگر هستند توصیف کرده است.در حدود نیمی از ستاره هایی که در آسمان می بینیم متعلق به ستاره های دوتایی یا چندتایی هستند.در حال حاضر می دانیم که بسیاری از ستاره های دوتایی فقط بر اساس زاویه دید از زمین در کنار هم قرار گرفته اند وهیچ ارتباط فیزیکی بین آنها وجود ندارد.بطور کلی ستاره های دوتایی براساس کم شدن زاویه بین آنها به 3 گروه بزرگ تقسیم می شوند که شامل:
۱- ستاره های دوتایی دیدگانی (که دو ستاره می توانند دارای ارتباط فیزیکی باشند یا نباشند)
۲-دوتایی طیفی 3- دوتایی گرفتی می باشند.البته گروه کوچکتری هم وجود دارد که با نام دوتایی های اختر سنجی شناخته می شوند.
ستاره های دوتایی دیدگانی شامل ستاره هایی هستند که جدایی زاویه ای بینشان از دید ساکنان زمین بسیار کم برای مثال در حد چند دقیقه قوسی تا حد چند ثانیه قوسی است.شاید بتوان گفت قدیمی ترین ستاره دوتایی دیدگانی شناخته شده ستاره عناق(ستاره پرنورتر) و ستاره سها در دسته ملا قه بزرگ باشد که جدایی آنها به 11 دقیقه قوسی می رسد وبا چشم غیرمسلح نیز قابل تفکیک است.چشم انسان جدایی های کمتر از 9 یا 10 دقیقه را به سختی تفکیک می کندو برای مشاهده جدایی های از این کمتر باید از دوربین یا تلسکوپ استفاده نمود.کشف اولین ستاره دوتایی قابل مشاهده با کمک تلسکوپ رادر سال 1650 به Riccoli نسبت می دهند که ستاره جفت یا همدم ستاره عناق در صورت فلکی خرس بزرگ می باشد که جدایی دو مولفه 14 ثانیه قوسی است.کشف ستاره های دوتایی همچنان ادامه داشت تااینکه john michell درسال 1767 با ارائه مقاله ای ،ارتباط گرانشی ومطابقت با بعضی قوانین عمومی حرکت را نشان می داد.ستاره هایی که دارای ارتباط فیزیکی هستند با دوره ایی چندین ساله بدور یکدیگر چرخیده وبا گذشت چند سال وحتی چند ماه در مورد برخی از آنها براحتی می توان چرخش آنها را مشاهده و اندازه گیری کرد.دوره چرخش بعضی ستاره های دوتایی به چند صد تا هزار سال هم می رسد.دو ستاره در واقع حول مرکز جرم مشترکشان می چرخند وهرچه بهم نزدیکتر باشند سرعت چرخش شان بدور هم بیشتر است.
در دسته دیگر یعنی ستاره های دوتایی طیفی آنقدر بهم نزدیک هستند که حتی با تلسکوپهای قوی نیز قابل تفکیک نیستند.تنها ستاره پرنورتر قابل مشاهده است وفقط بکمک بررسی طیفی ومشاهده جابجایی خطوط طیفی دو ستاره بدلیل چرخش دو ستاره بدور همدیگر و به کمک پدیده دوپلر می توان دوتایی بودن آنرا احساس کرد.
ستاره های دوتایی گرفتی نیز ستاره هایی هستند که دوتایی بودن آنها با بررسی تغییرات نوری ستاره پرنورتر وافت وخیزهای آن مشخص می شود .این دوستاره به گونه ای قرار گرفته اند که یکی در چرخش بدور دیگری بطور دوره ای از مقابل آن عبور می کندوموجب پوشاندن تمام یا قسمتی از قرص آن وکم شدن نورانیت آن می شود. یک نمونه بارز آن ستاره الغول می باشد که تغییرات نوری آن براحتی با چشم غیرمسلح نیز قابل آشکارسازی است.در مورد بعضی از ستاره های بسیارنزدیک به هم انتقال مواد نیز بین دو ستاره وجود دارد.
از لحاظ تعداد اگر تعداد ستاره های دوتایی را در حد 50000 ستاره در نظر بگیریم تعداد ستاره های طیفی وگرفتی در حد 4000 ستاره خواهد بود ودلیل این تعداد کمتر مشکل بودن کشف آنهاست.
فهرستی از صد ستاره دوتایی قابل توجه در سایت زیر آمده است
http://www.astroleague.org/al/obsclubs/dblstar/dblstar2.html
در عکسی که در بالا مشاهده می کنید توان تفکیک تلسکو پ تا حدودی از مقدار جدایی زاویه ای دو ستاره کمتر بوده است بنابراین نتوانسته خوب آنها از هم تفکیک کند.