شباهنگ یا شعرای یمانی پر نور ترین ستاره آسمان شب که با نام های سیروسSirius)) و ستاره سگDog Star) ) و نیز با نام های Canicula ,Aschere,Alpha Canis Majoris,HR2491,HD48915 هم شناخته می شود، در صورت فلکی کلب اکبر واقع است که در حقیقت به عنوان سگ بزرگ شکارچی یا همان صورت فلکی جبارOrion) )شناخته می شود؛ به همین دلیل به این ستاره نام ستاره سگ هم داده شده است.نام سیروس از یونان باستان و کلمهsearing" " یاscorching" به معنای داغ و سوزان گرفته شده است.مسلما" این نام در خور ستاره ای درخشان با قدر ظاهری 1.47- میباشد.
از قدیم و در نیم کره شمالی، دو ستاره شعرای شامی(Procyon) و مرزم ( Mirzam) یا بتای کلب اکبر به دلیل اینکه پیش از سیروس طلوع می کردند،به عنوان ستارگان آشکار کننده شعرای یمانی شناخته می شدند.مشهور است که در دیرباز،اولین نشانه های طلوع این ستاره در مصر،مقارن بود با زمان بالا آمدن رود نیل.(البته این امر بدلیل انحراف جزئی مدار زمین با گذر زمان ،در حال حاضر صحت ندارد)این ستاره در شرایط مناسب در روز نیز با چشم غیر مسلح قابل مشاهده است.
شعرای یمانی به عنوان راسی از مثلث زمستانی هم شناخته می شود.دو راس دیگر این مثلث را ستارگان ابط الجوزا در صورت فلکی جبار و شعرای شامی در کلب اصغر تشکیل می دهند.
شعرای یمانی ،ستاره ای سفید و در رده بندی طیفی در رده A1 قرار دارد.این ستاره اکنون در مرحله هیدروژن سوزی قرار دارد و دمای سطح آن به 9880 درجه کلوین می رسد.
یکی از دلایل روشنایی زیاد این ستاره ،درخشندگی نسبتا" زیاد آن است که در حدود 26 برابر درخشندگی خورشید می باشد.اما دلیل اصلی این موضوع به فاصله کم آن از ما بر می گردد. شعرای یمانی در فاصله 8.6 سال نوری از ما قرار دارد که در حدود دو برابر فاصله نزدیک ترین ستاره از ما (آلفای قنطورس) می باشد.در واقع شعرای یمانی پنجمین ستاره نزدیک به خورشید است.
شعرای یمانی ستاره ای غنی از فلزات است و بیش از سه برابر خورشید،فلز دارد.
این ستاره با شعاعی در حدود 1.75 برابر خورشید و سرعت وضعی 16 کیلو متر در ساعت،در مدت 5/5 روز زمینی ،یک بار به دور خود می چرخد.
شهرت عمده شعرای یمانی، به دلیل وجود همدمی کوچک، کم نور و دارای قدر ظاهری 44/8 می باشد.در سال 1844 دانشمندی بنام بسل به تحلیل نحوه حرکت شعرای یمانی پرداخت و سر انجام در سال 1862 به حضور سیروس B پی برد. هر چند که سیروس B از نظر ظاهری ،10000 بار کم نور تر از شعرای یمانی یا سیروسA است اما بسیار گرمتر از شعرای یمانی است.این ستاره به رنگ آبی و سفید و دارای دمای سطحی در حدود 24800 کلوین است.علی رغم آن که این دو ستاره چند ثانیه قوس از هم فاصله دارند(در بیشترین جدایی زاویه ای مقدار آن به 11 ثانیه قوسی می رسد)،اما بدلیل نور شدید شعرای یمانی ،مشاهده سیروس B بسیار دشوار می باشد.برای مشاهده همدم به یک تلسکوپ با قطر حداقل 10 اینچ احتیاج است.
تنها در حالتی یک ستاره هم می تواند کم نور باشد و هم بسیار داغ که جثه ای کوچک داشته باشد.سیروس B فقط 92/0زمین اندازه دارد و درخشندگی کلی آن تنها 4/2 درصد خورشید است.
این دو ستاره که ستاره دوتایی اخترسنجی هم به حساب می آیند در مداری با دوره تناوب 1/50 سال به دور هم می چرخند. میانگین فاصله آن ها از هم 8/19 واحد نجومی است.این دو در سال 1994 و در آینده در سال 2044 به نزدیک ترین فاصله از هم می رسند(1/8 واحد نجومی) و نیز در سال 2019 بیشترین فاصله را از هم می گیرند(5/31 واحد نجومی).
با توجه به حرکت انتقالی و داده های طیف سنجی، جرم سیروس A و B به ترتیب 12/2 و 03/1 برابرجرم خورشید محاسبه شدند.سیروس B یکی از سه کوتوله سفید معروف آسمان شب می باشد. دو ستاره دیگر شعرای شامی B و 40 Eridani B هستند.جرم زیاد و اندازه کوچک این ستاره ،عامل ایجاد جسمی با چگالی فوق العاده بالای 7/1 تن در یک سانتی متر مکعب (در حدود یک قاشق چای خوری) می باشد.غالب جرم آن را مانند اکثر کوتوله های سفید ،کربن و اکسیژن تشکیل داده و این ستاره به کندی در حال سرد شدن است.این ستاره در گذشته دور احتمالا" از شعرای یمانی پر نور تر و پر جرم تر بوده است. در حدود 250 میلیون سال پیش سیروس B احتمالا ستاره ای در رده طیفی B3 و با جرمی در حدود 6،7 برابر خورشید بوده است که پس از تبدیل شدن از غول سرخ به کوتوله سفید 80% از جرم خود را از دست داده است.
منبع : سایت باشگاه نجوم سهیل WWW.ASTRONOMER.IR
معنی تیشتر: تیشتر اسم باستانی و اصیل پرنورترین ستاره آسمان شب در فرهنگ غنی ایران است . در کتاب اوستا تیشتر نام فرشته باران است که چهارمین ماه از سال و ستاره ای به همین نام بدو منصوب است و نیز سیزدهمین روز از هر ماه به این فرشته اطلاق شده است که تقارن نام این روز و نام ماه را تیرگان می نامیدند و به جشن و عبادت مشغول می شده اند و از اعیاد بزرگ بشمار می رفته است. منبع: tishtar.mihanblog.com