بعد از عدسی یا آینه در تلسکوپ مهمترین قسمت یک تلسکوپ عدسی چشمی آن است.بصورت ابتدایی می توان گفت کار آن بزرگ نمودن تصویر ایجادشده توسط عدسی یا آیینه اصلی تلسکوپ است وبکمک آن است که می توان تصویر را مشاهده نمود.عدسی چشمی در طرحهای اولیه تلسکوپها شامل یک عدسی بوده ولی در حال حاضر معمولا"بصورت ترکیبی از عدسیهای کوچک می باشد که یا بهم چسبیده اند یا در فاصله اندکی از هم درون لوله ای کوچک بعنوان بدنه عدسی چشمی قرار گرفته اند.معمولا" عدسی ای که جلوتر است یعنی به عدسی یا آیینه اصلی تلسکوپ نزدیکتر است عدسی میدان field lens وعدسی که به چشم نزدیکتر است را عدسی چشم eye lens می نامند.
مهمترین ویژگیهای یک عدسی چشمی عبارتند از : فاصله کانونی میدان دید فاصله راحتی چشم واندازه مردمک خروجی .گفتی است عدسی چشمی ای را نمی توان یافت که همه خواص آن همزمان در حالت ایده آل باشند.
فاصله کانونی یک عدسی چشمی در حد 3 تا 40 میلیمتر است واهمیت آن تا این اندازه است که از تقسیم نمودن فاصله کانونی عدسی یا آیینه اصلی تلسکوپ بر آن مقدار بزرگنمایی تلسکوپ بدست می آید.برای انجام رصدهای مختلف لازم است شخص به چند عدسی چشمی با فواصل کانونی متفاوت مجهز باشد.
میدان دید ظاهری یا( acceptance angle)یک عدسی چشمی نوعی در حدود 40 درجه است.معمولا"هر چه اندازه آن بیشتر باشد تصویر برای رصد کننده جذابتر خواهد بود.چشمی هایی نیز در بازار یافت می شوند که میدان دید آنها (حتی 80 درجه)والبته قیمت آنها نیز بیشتر است.این چشمی ها با عنوان wide angle شناخته می شوند.
این میدان دید زیاد می تواند به ایرادهایی بویژه در لبه میدان دید ایجاد کند.میدان دید زیاد برای رصد اجسام گسترده آسمانی مانند سحابیهای بزرگ بسیار مناسب است.
میدان دید یک تلسکوپ از تقسیم نمودن این اندازه میدان بر قدرت بزرگنمایی تلسکوپ بدست می آید بنابراین هرچه قدرت بزرگنمایی تلسکوپ بیشتر باشد میدان دید تلسکوپ کمتر ولذت مشاهده اجسام گسترده توسط این تلسکوپ کمتر خواهد بود.
اندازه مردمک خروجی عدسی چشمی:
اگر قطر پرتوهای خروجی از عدسی چشمی در مکانی که تصویر ناشی از عدسی یا آیینه اصلی تلسکوپ شکل می گیرد و ما آنرا اندازه مردمک خروجی می نامیم در حد قطر مردمک چشم رصد کننده باشد می توان گفت که نور خروجی از عدسی چشمی بطور کامل وارد چشم می شود. چنین عدسی ای از لحاظ اندازه مردمک چشم مناسب است.
اگر اندازه آن از اندازه مردمک چشم بیشتر باشد مقداری از پرتوها وارد قرنیه چشم نمی شوند در واقع تلف می شوند.
از طرف دیگر اگر اندازه آن کمتر از قطر مردمک چشم باشد برای دیدن کل تصویر باید شخص رصد کننده چشم خود را جابجا کند.لازم به گفتن است قطر مردمک چشم انسان در زمان کودکی در حدود 7 میلیمتر وبا افزایش سن کاهش یافته وبه 3 تا 4 میلیمتر می رسد.
اندازه مردمک خروجی با تقسیم نمودن فاصله کانونی چشمی بر نسبت کانونی تلسکوپ بدست می آید .برای مثال در یک تلسکوپ با نسبت کانونی f/8 اگر از عدسی چشمی با فاصله کانونی 24 میلیمتر استفاده شوداندازه مردمک خروجی 3 میلیمتر خواهد بود.بطور کلی اندازه مناسب آن بین 3تا 7 میلیمتر می باشد.
فاصله راحتی چشم:
هنگامیکه از یک عدسی چشمی در تلسکوپ استفاده می شود برای دیدن کل تصویر جسم شخص رصد کننده باید چشم خود را درفاصله معینی از عدسی چشمی قرار بدهد.این فاصله همان فاصله بین مکان قرار گیری تصویر ناشی از عدسی یا آیینه اصلی تلسکوپ(مردمک خروجی) وعدسی چشم ٬درون عدسی چشمی می باشد.اگر فاصله راحتی چشم کم باشد شخص مجبور است چشم خود را به لبه بدنه عدسی چشمی بچسباند واین برای او ناراحت کننده است.
با توجه به مکان ٬قطر و فاصله کانونی عدسی های استفاده شده در ساخت چشمی عدسی های مختلفی تاکنون ابداع شده اند مانند چشمی هویگنسی چشمی رمزدن چشمی کلنر چشمی ارتوسکوپیک وچشمی ارفل و......
تصویر زیر مکان قرار گرفتن عدسی چشمی بر روی بدنه تلسکوپ نیوتنی را نشان می دهد.
