ستاره های متغییر

ستاره ای که نور آن با گذشت زمان تغییر می کند.این تغییرات نوری می تواند یا ناشی از تغییرات ذاتی درخود ستاره یا جو آن بوده ویا ناشی از نحوه قرار گرفتن آن در فضا باشد.نوع اول به متغییرهای ذاتی مشهورند ونوع دوم به متغییر های ظاهریextrinsic variable) ).تاکنون 35000 ستاره متغییر شناسایی شده وحدود 15000 ستاره بانور متغییر هم گزارش شده اند که البته احتیاج به اعلام رسمی دارند.این تعداد شامل ستاره های متغییر درون خوشه های کروی و ستارگان دیگر کهکشانها نمی شوند.

نام گذاری ستاره های متغییر

تعداد اندکی از ستاره های متغییر دارای نام ویژه یا حروف یونانی هستند.نامگذاری رسمی آنها به این شکل است که اولین ستاره متغییر صورت فلکی با نام صورت فلکی بعلاوه پیشوند R برای مثال دجاجه – R دومین با پیشوند S سومین با پیشوند T الی حرف Z .ستاره های بعدی بانام RR  الی RZ  سپس نام  SS  الی SZسپس  TT الی TZ الی آخر.ستاره هایی که بعد از حرف ZZ نامگذاری می شوند با نام AA الی نام AZ  سپس نام BB الی BZ الی حرف QZ  نامگذاری می شوند..توجه داشته باشید  از پیشوند J  هیچ گاه استفاده نمی شود.با این روش نامگذاری می توان 334 ستاره متغییر در هر صورت فلکی را نامگذاری نمود.اگر ستاره متغییر دیگری یافت شد باید چکار کرد؟ ستاره های دیگر با نام V335  الی آخر شناسایی می شوند.(حرف V حرف اول کلمه VARIABLE می باشد)

کشف ستاره های متغییر

ستاره های متغییر ابتدا با روشهای دیدگانی کشف می شدند ( که هنوز هم امکان آن وجود دارد) ولی در حال حاضر با کمک عکسبرداری واستفاده از CCD  کشف می شوند.روش کار بدینگونه است که تصاویر گرفته شده از یک منطقه آسمان با فاصله زمانی چند ساعت  تا چند روز را در دستگاهی به نام مقایسه کننده استریو یا چشمک زن قرار می دهند ستاره هایی که نور آنها در آن بازه زمانی تغییر کرده باشد براحتی خود را نشان می دهند.در تصاویر گرفته شده با CCD نیز می توان از نرم افزارهای ویژه این کار استفاده نمود.این تصاویر باید با همان دوربین خاص وحتی الامکان با همان شرایط آب وهوایی گرفته شوند.

مشاهده ستاره های متغییر یکی از شاخه های ستاره شناسی است که منجمان آماتور براحتی می توانند در آن شرکت کنند.این افراد می توانند نتایج مشاهدات خود را به انجمن هایی مانند AAVSO یعنی انجمن آمریکایی رصد کنندگان ستاره های متغییر یا BAA یعنی جامعه ستاره شناسی بریتانیا  و یا به جامعه ستاره شناسی نیوزیلند (RASNZ) ارسال کنند.

ستاره شناسان حرفه ای وقت چندانی ندارند که روی ستاره های متغییر خاصی مشاهده  انجام دهند بویژه در فازهای خاصی ازتغییرات نوری آنها ٬ بنابراین اینکار را به ستاره شناسان آماتور ارجاع می دهند.ستاره شناسان حرفه ای با جمع آوری اطلاعات در مورد ستاره های مورد علاقه خود باکمک گزارشهای ارسالی منجمان آماتور به ترسیم نمودار های نوری آن ستاره ها می پردازند واز آن در جهت پیش بینی تغییرات نوری آینده وچگونگی رفتار ستاره  با هدف شناخت روش زندگی وتکامل ستاره ها استفاده می کنند.

انواع ستاره های متغییر

بطور کلی ستاره های متغییرذاتی  به چندین روش شناسایی ونام گذاری می شوند وهرکدام دارای نشانه ای می شوند که این نشانه می تواند بیانگر چگونگی تغییر نور باشد  ویا ناشی از  بعضی  رفتارهای نوری ستاره.ستاره شناسان ستاره های متغییر را به هفت دسته تقسیم نموده اند.

دسته اول متغییرهای انفجاری هستند که با تغییرات نوری شدیدی که گهگاهی در کرموسفر یا تاج آنها رخ می دهد  شناخته می شوند.این ستاره ها دارای تغییرات پوسته ای هستند به صورت بادهای ستاره ای نیز با محیط اطراف خود در گیر می شوند.

دسته دوم ستاره های تپشی  هستند که دارای تغییرات نامنظم به شکل انقباض وانبساط لایه های بیرونی  هستند.

متغییرهای نوع میرا  وچند گروه از متغییر های قیفاووسی در این دسته قرار می گیرند.

دسته سوم چشمه های متغییر اشعه ایکس هستند که تغییرات در تابش اشعه ایکس رخ می دهد .

دسته چهارم ستاره های متغییر انفجاری مخرب(CATACLYSMIC)  مانند نواخترها ابرنواخترها و نواخترهای کوتوله هستند.

(این چهار دسته جز ء  ستاره های متغییر ذاتی می باشند.)

دسته پنجم ستاره های دوتایی گرفتی هستند مانند ستاره های رده الغول که ستاره های متغییر ظاهری هستند.

دسته ششم متغییرهای چرخان هستند که بدلیل چرخش حول محور بدلیل وجود لکه های تیره یا عوارض دیگر سطحی ناشی از میدانهای قوی مغناطیسی زمانی که آن وجه ستاره رو به زمین باشد ظاهرا" نور آنها تغییر می کند.

 (این دو گروه جزء ستاره های متغییر غیر ذاتی می باشند)

دسته هفتم شامل متغییر هایی هستند که با قاطعیت نمی توان آنها را به دسته خاصی نسبت داد مانند اشیاء   BL  LACERTAE  وکوازارهایی که نور دیدگانی آنها تغییر می کند( که البته خارج از کهکشان خودمان هستند).

رده بندی ستاره های متغییر ابتدا بر اساس نمودار نور ،دامنه تغییرات نوری  ودوره ای بودن (یا نبودن) تغییرات انجام می شده است.با مرور زمان ،ساختمان فیزیکی ستاره ها(وستاره های دوتایی) برای تعریف نمودن شش گروه ستاره با ویژگیهای خاص مورد نظر قرار گرفته اند.گروه ها هرکدام به زیر گروههایی که معمولا" دارای نام ستاره ای هستند(با حروف بزرگ لاتین) تقسیم می شوند.مانند گروهی از ستارگان متغییر که با نام Z  آندرومدایی شناخته می شود چراکه اولین ستاره شناخته شده این گروه همین ستاره بوده است.

این امکان وجود دارد که یک ستاره متغییر در دو یا چند گروه از گروههای شش گانه متغییرها قرار بگیرد. مثلا" یک ستاره  هم متغییر تپشی باشد وهم نور آن توسط ستاره ای که دور آن می چرخد پوشانده شود ودر گروه ستاره های گرفتی قرار بگیرد.

دسته بندی بسیاری از ستاره ها با روی کارآمدن نورسنجهای فوتوالکتریکی تغییر کرده است.در حال حاضر می توان اطلاعات سه رنگی با دقت بالایی از بسیاری ستاره ها بدست آورد.با استفاده از دستگاههای مجهز به CCD منجمان آماتور می توانند  به قدرهای  بسیار کمتر از چیزی که با چشم غیر مسلح قابل مشاهده است دست یابند.

تاسال 1786 تنها 12 ستاره متغییر شناخته شده بود درسال 1866 تعداد به 119 تاسال 1907 تعداد آنها به 1425 رسد  سپس با کشف روشهای نورسنجی تعداد آنها در سال 1941 به 8445 رسید و  این تعداد در حال حاضر به حدود۵۰ هزار رسیده است.برای مشاهده ستاره های متغییر چه ستاره شناسان حرفه ای چه غیر حرفه ای احتیاج به نقشه ای از همان مکان مورد نظر برای مشاهده ستاره دارند که در میان ستاره های  اطراف کاملا" مشخص باشد ترجیحا" باید چند ستاره مرجع که قدر آنها مشخص وثابت  است نیز باید در نقشه باشد تابرای تخمین قدر از آنها استفاده شود.بسیار دشوار است که بتوان چنین نقشه ای یافت بنابراین در صفحات عکاسی عموما" نشانه یا عددی قرار دادی توسط خود شخص انتخاب می شود وبه ستاره های اطراف داده می شود تا برای مقایسه در زمانهای بعدی از آنها استفاده کند.برای تخمین قدر ستاره شخص باید نور آنرا با دو ستاره با قدر مشخص مقایسه کند برای انجام اینکار سه روش وجود دارد 1- روش قدم ARGELANDER  2- روش کسری  و3- روش قدم POGSON

منبع اصلی اطلاعات لازم نقشه های ستاره ها٬ مراکز BAA  و RASNZ و AAVSO  می باشد.اهمیت ستاره ای متغییر تا این حد است که بدانید در حدود یک سوم مقالات ستاره شناسی به نحوی با متغییرها سر وکار دارند..

واژه های مرتبط:فهرست عمومی ستارگان متغییر

برای کسب اطلاعات بیشتر دربار فهرست عمومی ستارگان متغییر به آدرس زیر مراجعه نمایید:

ftp://cdsarc.u-strasbg.fr/pub/cats/B/gcvs/vartype.txt

برای مشاهده فهرستی از ستاره های متغییر که مشاهده تغییرات نوری آنها برای ستاره شناسان آماتور می تواند جالب باشد آمده است:

http://www.aavso.org/observing/aids/easystars.shtml